Дадзенае даследаванне прысвечана малавывучанай тэме – сацыяльныя катэгорыі хецкіх сабак па дадзеным Хецкіх законаў. З чым звязана падобная няўвагу навукоўцаў? Без сумневу, у гэтым, у мгогім, вінаватая ляпідарнасьць тых нешматлікіх артыкулаў Хецкіх законаў, якія прысвечаны дадзенаму пытанню. Абцяжарвае даследаванне і агульная казуальнасць і неразвітасць Хецкага права. У сувязі з усім вышэй сказаным, даволі цяжка назваць літаратуру па дадзенай тэме, і таму наш гісторыяграфічны агляд павінен быць заключаны сцвярджэнне аб тым, што нашае даследаванне носіць шмат у чым наватарскі характар.

Дык вось, у Хецкіх законах дадзеную праблематыку асвятляюць ўсяго 4 артыкулы: 87, 88, 89, 90. Аднак матэрыял іх, на шчасце, дастаткова недвухсэнсоўны і ці ледзь магчымыя разыходжаньні на чыста філалагічных падставах, з-за той ці іншай перакладчыцкай інтэрпрэтацыі Хецкага тэксту. У названых артыкулах (87, 88, 89) прадугледжваецца штраф за забойства сабака, прычым штраф гэты надзвычай моцна вар’іруецца ў залежнасці ад яе сацыяльнай прыналежнасці: калі жыццё пастуховага сабака (г. зн. аўчаркі) ацэньваецца ў 20 сікляў срэбра, то паляўнічага – у 12, а дваровага – усяго толькі ў 1 сікль. Тут мы прасочваем ўласцівае ўсяму комплексу Хецкіх законаў адмаўленне як крэўная помсты, так і прынцыпу таліона.

Аднак больш важна для нас тое, што тут цалкам відавочна прававая няроўнасць, якая вынікае з няроўнасці сацыяльнай. Сапраўды, што, калі не сацыяльная прыналежнасць выяўляецца тэрмінамі “пастуховы”, “паляўнічы” і “дваровы”? Больш за тое, гэта сацыяльная няроўнасць цесна звязана з сферай дзейнасці: “пастуховы” – гэта відавочна ўказанне на адміністрацыйна-кіраўнічы клас, “паляўнічы” – тут гаворка ідзе пра воіна, што ж тычыцца “дваровых”, то гэта, відаць, іншае сялянска-рамеснае насельніцтва. Такая сувязь роду заняткаў і сацыяльнага становішча дазваляе сфармуляваць гіпотэзу аб пачатку саслоўнага ладу ў сабак у Хецкім царстве, аднак гэтая гіпотэза яшчэ патрабуе дадатковых доказаў.

Існаваў ці ў грамадстве хецкіх сабак падзел на паўнапраўных і непаўнарпаўных, свабодных і рабоў? Відавочна, што так, бо гэтае адлюстроўвае розніца ў памеры штрафаў: штраф за гібель “пастуховага” сабаку перавышае штраф за такое ж злачынства ў адносінах да за сабаку “дваровага” у 20 разоў! Такога істотнага разрыву мы не сустрэнем больш нідзе. Нават, ў гэтакім познім помніку, як “Руская Праўда”, гэтая розніца толькі 16-разавая. Такім чынам, мы маем права выказаць здагадку, што калі першыя дзве катэгорыі сабак ставяцца да свабодна насельніцтва, то апошняя – “дваровыя” сабакі – да насельніцтва залежнага і непаўнарпаўнага. Характар ​​гэтай залежнасці і ступень непаўнапраўнасці цяжка вызначыць адназначна. Наўрад ці мы можам назваць яе рабскай, бо, як мы ўжо бачылі, усё сялянска-рамеснае сабачае насельніцтва ставілася менавіта да апошняй катэгорыі. Так што хутчэй гаворка павінна ісці аб ярка выяўленых прыгонніцкіх адносінах.

Што тычыцца апошняга артыкула, які нас цікавіць, 90-га, то ў ім гаворка ідзе пра крадзяж. Сабака-зладзей можа быць забіты, калі ўладальнік выкрадзенай рэчы (у дадзеным канкрэтна выпадку кавалка сала – яшчэ адно яркае праява казуальнасці Хецкага права) здолеў яго злавіць. Паўстае заканамернае пытанне – ўжываўся ці ўказаны артыкул у адносінах да ўсіх катэгорый сабачага насельніцтва? Адказ на гэтае пытанне невідавочны, аднак мы рызыкуем выказаць здагадку, што не. Справа ў тым, што злоў “дваровага” сабаку сапраўды мог быць ажыццёўлён даволі лёгка. Інакш ішла справа з “пастуховымі” і “паляўнічымі” сабакамі : іх злоў быў моцна абцяжараны як іх узброенасцю, так і хуткасцю іх бегу, а таксама тым, што яны цудоўна арыентаваліся, у адрозненне ад сабак ніжэйшага класа, за межамі паселішчаў. Т. ч., і гэты артыкул не супярэчыць нашай першапачатковай канцэпцыі. Акрамя таго, ён кажа і на карысць прыгоннага, а не рабскага стану “дваровых” сабак, т. я. нідзе не відаць, каб гаспадар плаціў за яе пакрыццё. Такім чынам, мы маем справу з відавочнай прыкметай некаторай юрыдычнай праваздольнасці.

Кажучы аб асабістым уражанні ад вывучэння дадзенай праблемы (хоць гэта і не зусім прынята ў навуковых публікацыях такога кшталту), мы павінны адзначыць сваё ўстойлівае адчуванне таго, што Хецкія законы ў дадзеных артыкулах апісваюць грамадства непараўнальна больш развітае, чым уласнае Хецкае грамадства, для адэкватнага апісання якога слабаразвітае Хецкае права яшчэ не можа падабраць адэкватных тэрмінаў і выразаў. Але гэта ўжо благадатная тэма для новых даследчыкаў, якія захочуць паглыбіць (а магчыма, і ўдакладніць) наша разуменне і нашыя высновы і асвятліць з новых бакоў гэтую важную праблему.

---

Заўвага: дадзены артыкул з’яўляецца жартоўным і носіць гумарыстычны характар.